Entrada correspondente ao Tema 4

Na entrada do Tema 4: Os niveis de referencia de aprendizaxe de linguas e o desenvolvemento de competencias, falarei en xeral sobre o papel das competencias no ensino e centrareime especialmente no tratamento do coñecemento declarativo na aprendizaxe de linguas estranxeiras.

Non cabe dúbida de que nos últimos anos as competencias entraron con forza a formar parte dos currículos e programacións didácticas do ensino en xeral. Na LOE(2006) denomináronse “competencias básicas” e na LOMCE (2013), “competencias clave”, e hoxe en día todo profesor debe telas en conta no seu día a día á hora de deseñar unha unidade didáctica ou unha tarefa. En canto ao ensino de linguas estranxeiras, o MCER (2001) tamén fala de competencias. En concreto, adica un capítulo completo, o capítulo 5, ás “Competencias do usuario ou alumno”. Como vimos na clase, o MCER divide as competencias en competencias xerais (que se subdividen en coñecemento declarativo, destrezas e habilidades, competencia existencial e capacidade de aprender) e competencias comunicativas da lingua (nas que se distinguen competencias lingüísticas, sociolingüísticas e pragmáticas).

Unha competencia que me parece moi interesante e á que normalmente non se lle da a importancia necesaria nas clases de lingua estranxeira é o coñecemento declarativo (saber). Nesta entrada afondarei un pouco máis nel relacionándoo cos contidos dados nas miñas clases de ELE para inmigrantes (A1). O MCER divide o coñecemento declarativo en tres subapartados: coñecemento do mundo, coñecemento sociocultural e consciencia intercultural. Comecemos co coñecemento do mundo: segundo o MCER, “Para o alumnado de linguas estranxeiras sería de especial importancia coñecer os datos do país nos que se fala a lingua. Entre outros detalles é importante coñecer as características xeográficas, medioambientais, demográficas, económicas e políticas…”. Non cabe dúbida de que é imprescindible coñecer os datos básicos dos países onde se fala a lingua, e máis cando os estudantes están en inmersión lingüística, como é o caso dos meus alumnos. Nas clases de lingua estranxeira, é bastante habitual que o profesor mande unha tarefa ou proxecto para que os alumnos investiguen sobre un país e fagan unha presentación oral, póster ou unha redacción. No caso dos meus estudantes, ao estar vivindo no país, considerei que eles mesmos terían a curiosidade de buscar eses datos pola súa conta. Non obstante, ao teren un perfil cultural baixo, esa investigación persoal non se produciu, pero un deles dirixiuse a min pedíndome se podía dar unha clase que tratase algúns deses temas. Seguindo a metodoloxía espontaneísta, preparei os contidos da miña seguinte clase atendendo aos intereses inmediatos do alumnado, para favorecer a motivación: fixen unha presentación Powerpoint en L2 para nivel A1 sobre xeografía, historia e política da España, moi resumida e sinxela, deixando lugar en todo momento para preguntas, que foron moitas. Ao acabar, organicei un concurso en dous equipos sobre os contidos vistos e a motivación foi exponencial, o que axudou a asimilar mellor os temas revisados. Ao finalizar, eles contáronme brevemente sobre a xeografía, historia e política do seu país (Nixeria).

O coñecemento sociocultural, segundo o MCER, é “o coñecemento da sociedade e da cultura da comunidade onde se fala a lingua. [...] É probable que non se atope na súa experiencia previa e pode que estea distorsionada por estereotipos”. As características distintivas dunha sociedade e a súa cultura son, por exemplo: a vida diaria (comida e bebida, horas de comidas, modais na mesa, días festivos, horas e prácticas de traballo, actividades de ocio (afeccións, deportes, medios de comunicación, etc.)., as condición de vida (niveis de vida, condicións da vivenda, medidas e acordos de asistencia social), as relacións persoais (estrutura social, relacións entre sexos, estruturas e relación familiares, relacións entre xeracións, relacións en situación de traballo, etc.), os valores, as crenzas e as actitudes (respecto a factores como clase social, riqueza, culturas rexionais, grupos profesionais, institucións, tradición e cambio social, historia, minorías, política, identidade nacional, relixión, humor…), a linguaxe corporal, as convencións sociais (puntualidade, regalos, vestidos, aperitivos, bebidas, comidas, convencións e tabús relativos ao compor e as conversacións, duración da estancia, despedida…). Moitos destes temas trateinos nas clases de forma implícita, na unidades didácticas da familia, a comida, o tempo libre, as rutinas diarias, a casa, etc.; outros non se viron, por corresponder a niveis máis avanzados, pero nalgún momento tratáronse explicitamente por xurdir na clase ou por unha pregunta directa do alumnado (relixión, relacións entre sexos, etc.). Un aspecto que se trato xa o primeiro día de clase foi as horas das comidas, xa que en España a división das partes do día se adoita facer en relación ás comidas (antes do xantar é “mañá” e despois do xantar é “tarde”). Entón, á hora de ensinar os saúdos (buenos días, buenas tardes e buenas noches) é importante que saiban en que momento se di cada un.

En canto á consciencia intercultural, o MCER defíneo como “O coñecemento, a percepción e a comprensión da relación entre o «mundo de orixe» e o «mundo da comunidade obxecto de estudo» [...]. Inclúe, naturalmente, a conciencia da diversidade rexional e social en ambos mundos, que se enriquece coa conciencia dunha serie de culturas máis ampla da que conleva a lingua materna e a segunda lingua, o que contribúe a ubicar ambas no seu contexto”. Ao estar en inmersión, a consciencia intercultural é moi forte e no caso dos meus alumnos non aparecen estereotipos, posto que apenas sabían nada da nosa cultura ata chegar aquí. Son moi conscientes da diversidade rexional, e mesmo algúns estudan galego na EPA.

Para concluír, respondendo á pregunta Como se deberían tratar nos cursos de linguas as competencias xerais, neste caso as relativas ao coñecemento declarativo?, considero que se deben seleccionar textos que ilustren novas áreas e elementos de coñecemento (por exemplo, material sobre a familia), pero tamén textos auténticos (folleto de supermercado), así como a través de xogos de rol e simulacións (simulación das doce uvas de Noitevella), pero tamén cando xorden problemas culturais e cando o alumno o solicita (intereses do alumnado).